Samohodni PA top M15 i M15A1 MGMC

Samohodno PA oruđe M15A1 MGMC

..Odmah nakon početka Drugog svetskog rata, nadležni u kopnenoj armiji SAD uvideli su karakter započetog rata u kome će dominirati oklopno - mehanizovane jedinice. U to vreme još nije postojalo zadovoljavajuće rešenje za transport pešadije koja je trebala da sadejstvuje tenkovima. Tadašnji standardni armijski kamioni nisu imali karakteristike koje bi im omugućile praćenje tenkova po raskvašenom ili teškoprohodnom terenu. Proučavajući nemačku kampanju tokom napada na Francusku, maja 1940. primećeno je da Vermaht za prevoženje mehanizovane pešadije koristi kombinovano polugusenično vozilo Sd.Kfz.251. Amerikancima se dopao nemački pristup, jer je vozilo omugućavalo prevoženje pešadijskog odeljenja u teškim terenskim uslovima uz određenu oklopnu zaštitu. Nezavisno od ovoga u isto vreme se pri konjici i artiljeriji radilo na razvoju poluguseničnih oklopnih transportera. Nadležne artiljerijske službe razvoj svog transportera zapečele su u decembru 1939., sa namerom da se dobije artiljerijski tegljač za haubicu 105mm, koji bi ujedno prevozio poslugu i municiju. Vozilo je ozačeno kao Half - track Car M2. Ubrzo se za ovo rešenje zainteresovala i pešadija, koja je zahtevala duže oklopno telo, veći kapacitet za prevoz vojnika, izmeštanje kutija za skladištenje itd. Tako modifikovan transporter je označen kao Half - track personnel carrier M3. Ipak za potrebe pešadije nauručene su obe verzije M2 i M3. Prva kraća verzija (ukupno 10 ljudi) je našla primenu u izviđačkim jedinicama i za transport mitraljeskog odeljenja, dok je verzija M3 (ukupno 13 ljudi) korišćena za prevoz pešadijskog odeljenja. Neposredna ratna opasnost je ubrzala proizvodnju ovih vozila pa su prvi M2 isporučeni u maju, a M3 transporteri u junu 1941. i bili su namenjeni za opremanje novoformiranih mehanizovanih pukova.
.....Ubrzo je uočeno da se šasija poluguseničara M3 može iskoristiti za razne nadogradnje. Program razvoja samohodne artiljerije na osnovu tenka M4 zahtevao je još dosta vremena, pa se rešenje sastojalo u tome da je započeta ugradnja artiljerijskih oruđa na nove poluguseničare. Za tu namenu je korišćen M3, kao pogodniji zbog većeg oklopljenog prostora. Prvi u nizu bio je samohodni top T12, nastao ugradnjom starog topa M1897 75mm, koji je poticao iz perioda Prvog svetskog rata. Namena ovog samohodnog oruđa, kasnije označenog kao M3 75mm GMC, bila je protivoklopna borba i vremenom je zamenjen namenskim lovcem tenkova M10 Vildket (Wildcat). Sledilo je oruđe T19, koje je nastalo ugradnjom haubice 105mm, na transporter M3, a koje je na prvoj liniji služilo do pojave samohodne haubice M7. T30 bilo je slično vozilo, nastalo ugradnjom haubice 75mm (T30 75mm HMC). Ovom nizu pridužuje se i samohodno protivavionsko oruže T28E1, dobijeno nadgradnjom jednog topa 37mm i dva vodom hlađena mitraljeza kalibra 12,7mm.

Borbenu premijeru poluguseničari su imali na Filipinima tokom teških borbi sa japanskom armijom decembra 1941. U terenskim uslovima na angažovanim M2 i M3 primećen je niz nedostataka na prednjem ogibljenju, a problematične su bile i gusenice i motor. Korisnim su se pokazali samohodni topovi 75mm, korišćeni za neposrednu podršku pešadiji. Zahtevana je i bolja oklopna zaštita. U daljoj proizvodnji ove slabosti su otklonjene, ali je oklopna zaštita ostala na istom nivou, jer je armija želela jednostavno i jeftino vozilo za prevoz pešadije.
.....Novembra 1942. započela je operacija "Torč", koja je predstavljala invaziju britansko - američkih snaga na sever Afrike, pod kontrolom francuskih jedinica. Relativno dovoljno vremena omogućilo je popunjavanje američkih oklopnih divizija velikim brojem poluguseničara svih vrsta, pa ih je svaka divizija je imala po 753 u inventaru. Vojnici nisu imali poverenja u ova vozila, najviše zbog slabije oklopne zaštite, ipak na insistiranje generala Omara Bredlija i Patona, koji su uočili potencijal ovih transportera u manevarskom pustinjskom ratu, nastavljeno je sa upotrebom, pri čemu se insistiralo na namenskoj upotrebi. Poluguseničari M2 i M3 su i pored nedovoljne zaštite pružali mogućnost pešadiji da prati tenkove po svim terenima, pri čemu se moglo dejstvovati iz vozila, a samo napuštanje je bilo mnogo lakše nego iz klasičnog kamiona. Animozitet pojedinih viših oficira prema ovj seriji vozila potrajao je još dugo vremena, pa je prilikom invazije na Siciliju (oparacija Husky) komandanr 2.oklopne divizije kolonu poluguseničara nazivao "ciganskim karavanom", usled činjenice da su posade sa sobom nosile veću količinu zaliha i raznih stvari, često okačenih o bok vozila ili u improvizovanim korpama na zadnjem delu vozila.

Tokom afričke kampanje jedna malobrojna (samo 80 proizvedenih) modifikacija poluguseničara se posebno istakla: T28E1, sa ugrađenim PA topom 37mm i dva mitraljeza 12,7mm. Tokom tromesečnog perioda potvrđeno je 78 obaranja aviona sila Osovine. Uobičajeni postupak bio je da se meta u vazduhu gađa mitraljezima sa trasirnom municijom, a nakon dovođenja cevi u pravac dejstvovalo se topom. Često su piloti Osovine nakon dejstva mitraljeza smatrali da je PVO malokalibarska pa su dolazili pod udar efikasnog 37mm topa sa samohodnog oruđa. Zbog izuzetnih rezultata u februaru 1943. pokrenuta je serijska proizvodnja pod novom oznakom M15 MGMC. Promene su se sastojale u tome da je oko oruđa montiran jednostavan štit, a umesto vodom hlađenih ugrađeni su vazdušno hlađeni teški mitraljezi M2 12,7mm. Do aprila iste godine proizvedeno je 680 ovakvih vozila. Nakon ovoga sledila je verzija M15A1, prepoznatljiva po mitraljezima ugrađenim ispod cevi topa, i ovo je sa ukupno proizvedenih 1652 vozila.
.....M15A1 je sa sličnim vozilom M16 (sa 4 mitraljeza) ulazio u sastav PA četa oklopnih divizija u sastavu 8 M15 i 8 M16. Na nivou korpusa postojali su PA bataljoni sa po 32 M15 i 32 M16 vozila, sa zadatkom odbrane važnih objekata. Ipak usled male akrivnosti nemačke avijacije ova oruđa su jako efikasno korišćena za podršku pešadije, gde su usled velike gustine vatre imali jak efakat na protivničku pešadiju.
.....Jugoslavija je kroz program savezničke pomoći MDAP, dobila samo 20 samohodnih oruđa M15A1 i M15. Raspoređeni su u sastav 3 oklopne brigade, a početkom sedamdesetih predati su jedinicama TO, gde su opet korišćeni za PVO pojedinih fabrika. U današnje vreme u pri Vojnom muzeju nalazi se jedan primerak M15A1, ali ne u izložbenoj postavci nego u krugu vojnog objekta u Kačarevu.


M15A1, kasarna u Kačarevu